De activatie-energie van het opstaan

Toen mijn zus en ik een jaar of tien waren was ik de vroege vogel: ik stond netjes op om zeven uur of tien over zeven terwijl mijn zus liever doorsliep. Ik vond het dus verbazend toen mijn zus op een ochtend rond kwart voor zeven op mijn deur aan het bonzen was, roepend dat ik op moest staan. Er was gelukkig geen brand, maar we hadden de avond ervoor onze schoenen gezet voor Sinterklaas, en mijn zus stond te trappelen om naar beneden te mogen gaan om te kijken wat ze gekregen had.

Als er één wet is uit de scheikunde die je ook in het dagelijks leven voortdurend om je heen ziet, is het het verschijnsel dat mensen veel sneller hindernissen overwinnen voor iets dat ze leuk vinden dan voor iets wat ze saai vinden. De prins uit het sprookje die een bos vol weerwolven trotseert, een glazen berg van drie kilometer hoog beklimt en een ijskoud meer overzwemt om bij een beeldschone prinses te komen, zou zich laten tegenhouden door een motregen voorspellend weerbericht als hij is uitgenodigd door zijn oom en tante om de dia's over hun vakantie in de Saaie Bergen te komen zien.

Vooral bij kinderen kun je goed zien welke dingen ze leuk en minder leuk vinden aan hoe snel ze bijvoorbeeld in de auto stappen als ze naar de tandarts moeten of naar een pretpark worden gebracht, maar misschien merk je het bij jezelf ook wel: hoe snel sta je op als je naar school moet? Hoe snel pak je je boeken uit in een bepaalde les?

Waarom heeft de snelheid waarmee je iets doet te maken met hoe leuk je het vindt? Bij mensen weet ik het niet goed (alleen dat het zo werkt), maar in de scheikunde is er de vuistregel dat als de eindtoestand van de moleculen een veel lagere energie heeft dan de begintoestand (vergelijk het met iets erg leuks voor mensen) de activeringsenergie laag is, en dat betekent dat de chemische reactie erg makkelijk is (bijvoorbeeld: als benzine verbrandt). Als de eindtoestand een veel hogere energie heeft dan de begintoestand, is de activeringsenergie een stuk hoger, en dat maakt een reactie heel moeilijk (bijvoorbeeld: het kost planten veel werk om suiker te maken uit koolstofdioxide en water).



Vergelijk het eerste met het tweede plaatje. Als opstaan veel vervelender is dan in bed blijven liggen is de heuvel die je over moet hoog, je hebt veel wilskracht nodig en het zal lang duren voordat je opstaat. Als opstaan leuker is (als er bijvoorbeeld kadootjes zijn) hoef je daarentegen maar een veel kleiner hobbeltje te nemen en heb je veel minder wilskracht nodig. Mijn zus stond dus veel eerder op als ze haar schoen had gezet.

De activatie-energie verklaart waarom het vaak moeilijker is om aan je huiswerk te beginnen dan het is om het huiswerk te blijven doen als je eenmaal bezig bent. En waarom het zo moeilijk is op te staan of iets vervelends te gaan doen als je moe bent of je niet goed voelt – je hebt dan zo weinig energie dat het veel moeilijker is over de heuvel heen te komen. Dus daarom is het zo belangrijk goed te slapen en af en toe leuke dingen te doen, daar krijg je energie van om ook de vervelende dingen te doen. Misschien leuk om aan je ouders uit te leggen als ze zeggen dat je moet ophouden met televisie kijken en naar bed moet...