Hoe werkt wetenschap? (3) Het onderzoek

Als je iemand vraagt wat de gemiddelde wetenschapper doet, hoor je “onderzoek!” De meeste mensen hebben wel een beeld van onderzoek – ze denken aan een detectiveserie waarin mensen met grote brillen op en witte jassen aan op de scene van een moord rondsluipen en met een ernstig gezicht pluizen uit het tapijt in plastic zakjes stoppen. Of ze denken aan een man met een wilde haardos die achter een tafel vol borrelende glazen kolven staat. Of ze denken aan die vervelende mensen die je onder het avondeten opbellen voor een “consumentenonderzoek”.

Maar ze denken niet aan zichzelf. En toch zijn alle mensen onderzoekers. Onderzoek is gewoon het proberen te beantwoorden van vragen die je hebt. Bijvoorbeeld: als je aan je leraar vraagt of je paragraaf 3.2 ook moet leren voor je proefwerk, is dat onderzoek. Als je aan je dokter vraagt of hij kan kijken waarom je keelpijn hebt, gaat hij dat onderzoeken. Als de auto van je vader niet meer wil rijden, en de garage gaat ernaar kijken, is dat ook onderzoek, al wordt het niet zo genoemd. Mensen hebben altijd vragen, en als ze die proberen te beantwoorden is dat onderzoeken.

Haal nu diep adem en denk na over wat ik heb gezegd. Aan onderzoek is eigenlijk niets moeilijks of mysterieus. Je doet elke dag al kleine onderzoekjes. Als je jezelf een vraag stelt en je gaat het uitzoeken ben je al onderzoek aan het doen. En als je niet alleen een vraag stelt maar ook heel hard na gaat denken over hoe je dat zo goed mogelijk kan uitzoeken dat je echt zeker weet dat je het goede antwoord krijgt– dan word je bijna vanzelf een wetenschapper.

'Maar wetenschappers dan,' zeg je misschien 'doen toch iets heel anders? Met ingewikkelde formules enzo, en ze praten over dingen die ik niet begrijp...'

Een belangrijke reden waarom wetenschappelijk onderzoek zo ingewikkeld lijkt is dat wetenschappers vaak heel veel geleerd hebben over een bepaald vak. Elk vak heeft zijn eigen woorden ('oxidator', 'neutronenster', 'osmose') waardoor wetenschappelijk gepraat voor een niet-wetenschapper soms onbegrijpelijk kan zijn. Maar iedereen heeft specialisaties. Als je aandelenhandelaars hoort praten over AEX-indexen en opties en “bonds” begrijp je er ook niets van, al zijn dat geen wetenschappers. En als je aan een Indiaas kind vertelt over een voetbalwedstrijd, terwijl die alleen maar cricket kent, zal hij niets begrijpen van “spits”, “goal”, “toespelen” of “keeper”. Als je wetenschappers vraagt in gewone taal te zeggen wat ze bedoelen, zal dat ze vaak wel lukken, al moeten ze dan meestal veel langer praten.

Terwijl wetenschappers dus qua 'rare taal' niet veel afwijken van andere mensen pakken wetenschappers onderzoek wel anders aan dan de meeste mensen. Zo maken wetenschappers nauwkeurig aantekeningen over wat ze doen en wat ze zien. Als ze namelijk iets hebben ontdekt of uitgevonden (bijvoorbeeld hoe je een aardbei in een olifant kunt veranderen) zullen andere wetenschappers willen weten hoe ze dat precies gedaan hebben, want dan kunnen ze het na proberen te doen. Vergelijk het met een recept voor appeltaart. Als jij heerlijke appeltaart bakt, en een vriend van je vraagt het recept, dan moet je geen recept geven als “er zitten een paar appels in, en een heleboel meel, en een scheut melk, en nog een paar andere dingen, maar die ben ik vergeten” - dan kan die vriend die appeltaart nooit zelf bakken. Als niemand kan nadoen wat jij hebt gedaan, dan heb je het fout opgeschreven of (nog erger) uit je duim gezogen, en dan telt je ontdekking niet.

Maar dat is voorlopig even genoeg over de theorie van onderzoek. Ik zal de volgende keer mijn eigen onderzoek als voorbeeld gebruiken, dan wordt het ook duidelijker op welke punten wetenschappelijk onderzoek gewoon is zoals je het zelf zou doen en op welke punten wetenschappers anders hebben leren denken dan de gemiddelde persoon.