Primo Levi's luie familie

Primo Levi was Italiaan, jood, chemicus, schrijver, en concentratiekampoverlevende. En al die dingen vind je terug in zijn boeken en vooral in zijn autobiografie, 'Het Periodiek Systeem'. Ik heb dat boek gelezen toen ik ongeveer 14 was, licht teleurgesteld dat er zo weinig over scheikunde in stond, en was het bijna vergeten tot een toevallige gebeurtenis me eraan herinnerde.

Die gebeurtenis was een schrijfworkshop in Amsterdam, waar de docente als voorbeeld van een mooie tekst een hoofdstuk van “Het Periodiek Systeem” tevoorschijn haalde, getiteld “Argon”. In dat hoofdstuk beschreef Primo Levi zijn familie – vriendelijk, maar inerte, zelfgenoegzame, redelijk geïsoleerde mensen die zich weinig van de buitenwereld aantrokken.

De schrijfdocente wees ons op de titel – hoe goed die gekozen was! Argon was namelijk een gas, en Primo Levi's familie was vergast. Toen vroeg ik of ik iets mocht uitleggen.

Voor een chemicus geldt niet “een gas is een gas”, maar bestaan er een heleboel gassen, en die kunnen verschillen als Britney Spears verschilt van Jan-Peter Balkenende - of nog erger. De joden waren vergast met waterstofcyanide, een akelig gas dat naar amandelen ruikt voordat het de ademhaling van je cellen blokkeert en je, hoeveel lucht je ook binnen probeert te krijgen, doet stikken. Argon is radicaal anders.

Argon is een van de edelgassen – gassen met volle buitenste electronenschillen, geen electron teveel en geen electron te weinig. Ze hebben geen behoefte aan meer electronen, en ze staan ook geen electronen af omdat ze de electronen van nature goed vasthouden. Argon-atomen zweven door de ruimte, inert, gezapig, zich niet met dat drukke gereageer van al die andere moleculen bemoeiend. Terwijl er vijfentwintig keer zoveel argon in de lucht voorkomt als koolstofdioxide, hebben de meeste mensen nog nooit van argon gehoord. Want argon doet niets. Argon-atomen hebben aan zichzelf genoeg. Het is niet verbazingwekkend dat argon is genoemd naar het Griekse “argon”, wat “de luie” betekent. Als je het hoofdstuk leest over de Levi's die zich weinig van de buitenwereld aantrekken en onafhankelijk en gezapig door het leven gaan is “argon” inderdaad een passende titel.

Ik weet niet of de schrijfdocente ooit over de schok heen is gekomen dat voor een scheikundige een atoom een persoonlijkheid kon hebben. En natuurlijk heb je geen psychologische tests voor atomen, en zou een soap als “goede atomen, slechte atomen” ongetwijfeld floppen. Maar net zoals we denken dat Balkenende en Wilders andere karakters hebben omdat ze zich anders gedragen, is het best te begrijpen dat chemici aan atomen die zich radicaal anders gedragen, van het bijtende fluor tot het gezapige argon, ook hun eigen persoonlijkheden toeschrijven.

Niet officieel natuurlijk, dat klinkt veel te onwetenschappelijk. En sommige chemici hebben niet eens de fantasie om een persoonlijkheid aan een atoom toe te schrijven. Maar voor de echte top-scheikundigen hebben de verschillende atomen net zo'n typisch eigen karakter als hun eigen broers of zussen, buurmannen of collega's.

Zo, ik stop met schrijven. Ik stap straks in de trein om een vriend te bezoeken. Maar in de trein heb ik lekker even tijd voor mezelf, even niet aan het proefschrift schrijven. In een hoekje, met een boekje, me niets van al de drukte om me heen aantrekkend. Lekker gezapig, ontspannen en tevreden – zo lekker lui als een argon-atoom.