Eindexamenstrategen

De eindexamentijd breekt weer aan, en daarmee de eindexamenstress. Honderden scholieren storten zich op eindexamencursussen, allerhande leerboekjes en vele kannen koffie. Hoe overleef je de eindexamens? Op een eindexamencursus (zoals die bijvoorbeeld in Leiden worden gehouden) hoor je dingen zoals "Lees eerst alle vragen door, als je ergens vast zit ga dan door met een volgende vraag, zorg dat je voldoende slaap krijgt", enzovoorts. Boeken geven vaak ook dergelijke adviezen. En die adviezen zijn ook waardevol (en de Leidse eindexamencursussen schijnen ook goed te zijn voor je cijfer). Maar er mist een belangrijk onderdeel.

Dat besefte ik toen ik een paar dagen geleden voor de voorbereiding van een workshop één van mijn boeken doorbladerde, "Gebruik je verstand" van Tony Buzan. Het boek opent met het verhaal van een jongen, Edward Hughes, die op zijn school nogal een middenmoter was. Maar in tegenstelling tot de meeste middenmoters had hij een brandend verlangen: hij wilde toegelaten worden tot de elite-universiteit Cambridge.

Zijn leerkrachten hadden er niet bijzonder veel vertrouwen in dat hij zijn cijferlijst zodanig zou kunnen verbeteren dat hij toegelaten zou worden. En dat was nogal zacht uitgedrukt. Maar Edward had hoop, hij had namelijk net van zijn vader een eerste druk van het boek "Gebruik je verstand" gekregen. En hij ging fanatiek aan de slag. Hij zette al zijn schoolstof van de afgelopen jaren op enorme diagram-tekeningen, zogenaamde mindmaps (een voorbeeld is hieronder), keek die elke week door (en vaker toen hij dichter bij de examens kwam) zonder zijn boeken nog in te kijken. Hij maakte uit zijn geheugen mindmaps van de vakken en vergeleek die met de originele mindmaps om te zien waar de verschillen waren. En bovendien ging hij drie keer in de week 5 km hardlopen en veel oefeningen doen zoals opdrukken, wat hem leek te helpen te concentreren.

Mindmap (voorbeeld)

Het gevolg? Hij haalde uitstekende resultaten en werd toegelaten tot Cambridge, waar hij in twee vakken met de hoogste onderscheidingen afstudeerde.

Ikzelf ontdekte "Gebruik je verstand" pas in de laatste twee jaar van mijn studie, toen ik geen examens meer hoefde te doen. Toch heb ik mijn eigen examens ook niet slecht gedaan: ik had eerst een overzicht gemaakt van welke stof ik moest leren en wat ik wilde oefenen (bijvoorbeeld voorbeeldexamens), toen een programma van zes weken gemaakt waarin ik de leerstof verdeelde, en was elke dag van 9 tot 9 aan het leren, met systematische ochtendpauzes, middagpauzes, en een lunchpauze van 65 minuten waarin ik mijn middageten kon opeten en naar de Smurfen kon kijken. Op de dag voor een examen deed ik helemaal niets (mijn vader had me aangeraden zo'n dag helemaal vrij te nemen). Mijn resultaten? 8 (Nederlands), 9 (Engels), 9 (Duits), 9 (Latijn), 10 (Wiskunde B), 10 (Natuurkunde), 10 (Scheikunde), 10 (Biologie).

Nu kun je tegenwerpen dat ik altijd al een goede leerling was (anders had ik nooit tienen kunnen halen als eindcijfer), en dat het ook toeval had kunnen zijn als mijn eindexamencijfers hoger waren dan mijn schoolonderzoekscijfers (wat overigens ook zo was). En dat klopt. Al zou het belangrijkste verschil met Edward Hughes misschien ook zijn dat ik ver vóór mijn eindexamens al handige leertactieken toepaste. Maar toen ik terugdacht aan mijn eigen eindexamen (en aan een paar mensen die ik ken en ook examens hebben gedaan) bedacht ik dat er toch factoren waren die Edward Hughes en ik met elkaar gemeenschappelijk hadden: motivatie (je moet wel WILLEN werken), en strategie.

Het briljante van de strategie van Edward Hughes was dat hij ervoor zorgde dat hij overbodige informatie weghaalde: in een mindmap staan geen overbodige woorden (in een boek wel!) en daarmee kon hij veel sneller de leerstof repeteren. Mijn strategie was niet zo slim als die van Edward, maar was wel zo verstandig om leerwerk voor vakken uit te spreiden (een vak leren over verschillende dagen helpt), af en toe te herhalen (ook met behulp van aantekeningen en de "Samengevat" boeken) en heel veel te oefenen met proefexamens.

Vergelijk dat met de strategie van de gemiddelde leerling. De gemiddelde leerling is als een generaal die zegt: "Oh.. ik heb hier wat soldaten. Als een paar ervan nou naar voren lopen en op de vijand beginnen te schieten..." Hoeveel leerlingen bekijken hoeveel stof ze voor het examen moeten leren? Hoeveel leerlingen maken plannen om oude examens te doen als oefening? Hoeveel leerlingen lassen korte pauzes in om de hersens fris te houden bij het leren? Hoeveel leerlingen verdelen de leerstof over weken inplaats van over de uren voor de examendag? Hoeveel leerlingen vragen zich ècht af wat nodig is om te leren, en wat de slimste of meest effectieve methoden zijn om die dingen te leren?

Improvisatie is belangrijk in het leven. En als je geen hoge cijfers nodig hebt of er geen behoefte aan hebt hoef je natuurlijk ook niet zo fanatiek te leren (al zou je dan misschien toch nog steeds beter strategisch kunnen leren omdat je dan veel meer tijd overhebt voor leuke dingen). Een paar uur plannen kan vele uren zwoegen schelen, maar wordt volgens mij juist weinig gedaan omdat het 'saai' lijkt, en geen 'echt leerwerk' is. Maar... als je ècht wil triomferen in de eindexamens, luister dan naar de lessen van Edward Hughes en misschien naar die van mij: ga niet het slagveld op als een improviserende amateur-generaal, maar als een goed voorbereid strateeg, en ervaar hoe jij moeiteloos op de zoete overwinning afstreeft, minzaam glimlachend naar de concurrenten. Die intussen vooral bezig zijn op een enthousiaste manier over hun eigen schoenveters te struikelen. Maar misschien maakt dàt ze juist gelukkig...