Mijn vriend met de zilveren tong

Een van mijn vrienden op de middelbare school heette Johan. Johan was een aardige jongen, maar soms leek hij ongelukken aan te trekken. Eén keer werd hij bijvoorbeeld door de auto van zijn vader meegesleurd terwijl hij nog aan het instappen was, een andere keer viel hij achterover toen hij op een ladder stond in de supermarkt waar hij werkte en kreeg een hersenschudding, en weer een andere keer was hij net als de rest van de klas zilvernitraat aan het titreren voor een scheikunde-schoolonderzoek. Wij hadden net als veel andere middelbare scholen geen titreerballonnetjes, dus moesten we met de mond titreren. Johan zoog wat te hard – en hij liep de dagen daarop met een bruin-grijze streep over zijn tong.

Maar zilver is niet alleen een boeiend element omdat zilverzouten zo leuk je tong of huid verkleuren. In het periodiek systeem staat het tussen koper en goud in, net als bij de medailles op de Olympische spelen (brons is koper met een beetje tin erdoor). Zilver is het metaal dat het beste stroom geleidt (koper is de op één na beste geleider – maar normaal wordt koper gebruikt voor stroomdraden omdat het veel goedkoper is), en wordt daarom soms gebruikt in speciale apparatuur als toetsenborden of dure audiokabels. En ook is zilver het witste en meest reflecterende metaal, en dat is een van de redenen dat de beste telescopen een spiegel van zilver hebben. De goedkopere telescopen moeten het met aluminium doen.

Maar misschien de interessantste eigenschap van zilver is dat het nèt keurig tussen een niet-erg-edel metaal als koper en een edel metaal als goud inzit. Zilver kàn wel een electron afstaan, maar doet dat niet al te graag, en pakt het graag terug. En daardoor werkt fotografie. In de oude camera's zat een film waar een oplossing van zilverchloride inzat, AgCl, ofwel Ag+ en Cl-. Als je een foto maakte viel daar licht op, en de energie van een foton (lichtdeeltje) was net genoeg om een electron vrij te maken van het chloride. Ag+Cl- -> Ag + Cl (wel, eigenlijk 2AgCl -> 2 Ag + Cl2, hoewel dat in twee stappen gebeurt, er is een tijdje een los chlooratoom dat eerst een partner moet vinden). En het positief geladen zilverion hapt dat electron dan gelijk op, zodat er metallisch zilver en een klein beetje chloorgas ontstaat. Bij het ontwikkelen van de film zorgt de fotograaf met chemicaliën dat op die delen van de foto die al belicht zijn en waar dus zilveratomen zitten, de rest van de zilverionen ook omgezet wordt in zilver, wat ervoor zorgt dat er een zwarte plek komt op de plaats waar licht op de film geschenen heeft. Dus zwarte gebieden in het oorspronkelijke plaatje worden wit (geen licht op de film → geen zilveratomen → geen zilverneerslag), witte gebieden worden zwart. Daarom heet deze eerste versie ook het “negatief”, alle kleuren zijn omgedraaid. De normale foto kan dan worden gemaakt door door het negatief heen licht te laten schijnen op een tweede film, waardoor dan weer de witte gebieden op de oorspronkelijke afbeelding onbelicht blijven. Die truc zou nooit lukken met koper (die zou geen electron kunnen inpikken van chloride) of goud (goudchloride zou waarschijnlijk veel te gevoelig zijn voor licht). Net als in het sprookje van Goudhaartje en de drie beren is zilver niet te edel maar ook niet te reactief. Misschien kun je het daarom beter niet hebben over een gouden middenweg, maar over een zilveren middenweg.

Zilver is dus best interessant als je er eenmaal wat over weet. En soms kun je met zulke scheikundige kennis zelfs rijk worden. Een klasgenoot van mijn scheikundeleraar zamelde lang geleden oude filmpjes in die andere mensen weggooiden. Een paar chemicaliën erbij - en hij had het zilver eruit gehaald! Hij schijnt er stinkend rijk mee geworden te zijn. Misschien moet ik ook maar eens een 'zilvermijn' gaan uitvinden...